Almelo heeft het financieel moeilijk. Ultimo 2014 betroffen de vaste schulden 282,9 miljoen euro (circa € 4.000 per inwoner). Door het (terecht) afwaarderen van gronden is het eigen vermogen negatief geworden. Dit brengt het college ertoe te stellen dat wij “waarschijnlijk de komende jaren onder preventief toezicht van de provincie Overijssel komen te staan”, aldus de Perspectiefnota 2015 (p. 30). Deze Perspectiefnota 2015 is opgesteld in een proces waarbij gemeenteraad en burgers om inbreng zijn gevraagd in de zogenaamde kerntakendiscussie. Voor een sluitend meerjarenperspectief stelt het college 12,2 miljoen euro aan (zoekrichtingen voor) bezuinigingen voor. Samen met 2,8 miljoen aan structureel geld voor een investeringsagenda (vanaf 2019) resulteert dat in een totale opgave van 15,0 miljoen aan bezuinigingen om zwarte cijfers te kunnen schrijven. Onderstaand volgt de reactie van de fractie van de ChristenUnie op de Perspectiefnota 2015.

Allereerst wil de fractie van de ChristenUnie zijn waardering uitspreken over de perspectiefnota 2015. Deze waardering betreft zowel het proces als de inhoud.

Qua proces is het positief dat de maatschappij betrokken is bij de kerntakendiscussie. Het is ook uitermate te waarderen dat het college in dit ingewikkelde proces, waarin de opgave bijna onmogelijk is en je nooit iedereen tevreden kunt stellen, gezocht heeft naar oplossingsrichtingen met zoveel mogelijk draagvlak in raad en maatschappij. Het is winst, of zelf een trendbreuk met de regenteske inslag van voorheen, dat er geluisterd wordt en in ieder geval wordt aangegeven met welke input wel of niet iets is gedaan.

Ook inhoudelijk gezien kunnen we onze waardering uitspreken over een aantal punten die zijn overgenomen uit onze inbreng en/of die ons op het hart zijn geschreven. We noemen met name:

• Het niet sluiten van het buitenbad (p. 10). Het is verstandiger om extra te investeren in het zwembad in de richting van verduurzaming energiegebruik (besparen op stookkosten) en/of overkapping buitenbad (mogelijkheden voor commerciële exploitatie).
• Het handhaven van de zoekrichting rond parkeerbeleid (p. 36). Uitgangspunt is dat parkeerbeleid kostendekkend moet zijn. Bij de behandeling van de Begroting 2015 heeft de ChristenUnie voorgesteld om in de Begroting 2015 de kostenpost van € 450.000 voor het parkeerbeleid op nul te zetten (en dit geld te bestemmen voor chronisch zieken en gehandicapten). Volgens de wethouder was dat volstrekt onmogelijk. Dat we straks in november 2015, precies één jaar later, bij de Begroting 2016 niet alleen aansturen op een kostendekkend parkeerbeleid, maar zelfs op een winst van € 1,2 miljoen is verbluffend. Het kan verkeren. Het geeft nog maar eens aan dat het allemaal draait om creativiteit en politieke wil: durf, visie en daadkracht.
  Hierbij wil de fractie van de ChristenUnie overigens wel aantekenen dat we de huidige scenario’s niet al te creatief vinden. De helft van de bezuiniging komt uit verhoging van de tarieven, zonder dat duidelijk is wat de maatschappelijke impact hiervan is. Ook is het vreemd dat de rest van de bezuinigingen moet komen uit (jawel) sourcing, het nog verder privatiseren, of het juist weer insourcen. Maar als een privaat bedrijf efficiënter kan werken, dan moet Stadstoezicht dat toch ook kunnen? Dat is immers precies de reden waarom er destijds een apart bedrijf van is gemaakt. Er wordt naar onze mening te veel in het veranderen van structuren gedacht. Het is beter te denken in principes (zoals: parkeren in parkeergarage stimuleren ten opzichte van parkeren op de openbare weg; of tweede auto bewoners vanuit milieustandpunt zwaarder belasten dan eerste auto; of deelauto’s stimuleren); of te denken in echte kostenbesparingen (zoals het verminderen van controles c.q. parkeerwachten).
• Het herijken van de subsidies, en het daarbij sturen op een aantoonbare en effectieve bijdrage aan de hoofdopgaven als genoemd in de Perspectiefnota (p. 15), in het bijzonder ook het herijken van de subsidie in het zorgdomein (p. 22). Dit zal bijdragen aan onze wens tot ‘overheidsparticipatie’! In dat kader is het ook positief dat waarderingssubsidies hierbij worden ontzien.
• Het inzetten op multifunctioneel gebruik van wijkaccommodaties. In het bijzonder het benutten van het stadhuis als Huis van de stad (p. 15). Dit zal niet alleen financieel gewin geven, maar ook levendigheid en sociale cohesie.
• Het overnemen van het door insprekers ingebrachte idee van een ondernemerspool en werklozenpool (p. 19). Dit draagt bij aan het volstrekt anders aankijken tegen re-integratie.
• De systeeminnovatie bij sport en cultuur, in het bijzonder het vergroten van de mogelijkheden van sportbedrijf en culturele instellingen om andere inkomsten te genereren of te voorzien in andere maatschappelijke behoeften (p. 38). Wij zien dit ook als het benutten van de kansen rond sportbedrijf en bibliotheek, waarvoor we hebben gepleit bij de kerntaken discussie.
• Tenslotte complimenten voor de focus op de binnenstad: leegstand zien als ruimte voor creatieve initiatieven en waardering voor historische identiteit.

In de Perspectiefnota 2015 worden ook een aantal zoekrichtingen opgevoerd waar wij vraagtekens bij hebben. We noemen met name:

• Sourcing van uitvoerende taken die tot een kostenreductie van tenminste 10% moet leiden (p. 15). Er wordt bij aangetekend dat er incidenteel geld nodig is om dit structurele voordeel te realiseren. Dus korte termijn kosten voor een lange termijn voordeel. Echter, bij sourcing in de betekenis van inkoop weet je op lange termijn ook niet wat er gebeurd. Als je een dienstverlener selecteert voor het uitvoeren van een nauwkeurig beschreven dienst voor een periode van meerdere jaren, kunnen de gevolgen van het wijzigen van de gewenste dienst gedurende de looptijd ook in de papieren lopen. Ook kunnen zomaar weer langdurige financieringsrelaties ontstaan met instituties of verbonden partijen waar je geen grip hebt op oplopende kosten. Het is veelzeggend dat bij sourcing van taken naar andere partijen wordt gestreefd naar het behoud van werkgelegenheid (p. 15). Als het niet met minder mensen kan, waarom zou inhuur dan goedkoper zijn dan zelf mensen op de loonlijst zetten? De fractie van de ChristenUnie is in principe niet tegen sourcing, maar zonder het snijden in activiteiten (beperken tot de kerntaken) leidt sourcing niet tot een kostenreductie die je zelf ook kunt bereiken. Bovendien zou je op dit punt overheidsparticipatie (maatschappij die taken uitvoert) als alternatief altijd moeten meewegen.
• Halvering van de overlegfrequenties, in het bijzonder raadsvergaderingen (p. 34). Het is ons niet duidelijk waarom dit geld oplevert. De (wettelijk vastgelegde) raadsvergoedingen of de omvang van de griffie verandert hier niet door. Sterker nog, misschien vereist dit wel een uitbreiding van de griffie om vergaderingen beter te kunnen voorbereiden. Wij zien door deze maatregel ook niet de gewenste reductie van het college tot stand komen. Als dit gaat leiden tot meer parallel sessies bij politieke beraden (bijvoorbeeld drie in plaats van twee) lijkt het vooral iets waar grote partijen garen bij spinnen. Wij zien dit als een voorstel dat achter het bureau is bedacht en in de praktijk niet of averechts werkt.
• De gemeente zal de corporaties vragen het aantal sociale huurwoningen te laten afnemen (p. 22). Reden zijn de zorgen over “een groeiende tweedeling in Almelo”. Doel van de maatregel is daarmee te “voldoen aan de veranderende woonbehoeften en veranderingen in de bevolkingssamenstelling”. De fractie van de ChristenUnie vraagt zich sterk af of deze maatregel nu is gebaseerd op de woonbehoefte van de bevolking, dan wel de behoefte van raad en/of college de samenstelling van de bevolking te beïnvloeden. Als het laatste het geval is, zijn wij van mening dat positieve prikkels (c.q. het aantrekken en vasthouden van hoogopgeleide professionals) beter werken dan negatieve maatregelen zoals deze.
• Het voorstel om Soweco in te zetten voor re-integratie, groenbeheer, dagbesteding is niet overgenomen (p. 45). De focus van de gemeente richting Soweco ligt primair op het organiseren van beschut werk. We betreuren dit ten zeerste. Het is een wezenlijk verschil of dat je, bijvoorbeeld, met Soweco in overleg gaat over groenbeheer versus of je met Twente Milieu in overleg gaat en hen vraagt WSW-ers te betrekken. Wel zijn we van mening dat samen met Soweco goede verkenningen naar mogelijkheden zijn uitgevoerd. Ook ontwikkelingen dat het neerleggen van extra taken bij Soweco financieel ten goede komt aan de gemeentes die dit doen is positief (zogenaamde retributieregeling). Wij blijven deze ontwikkelingen monitoren.

Er zijn een tweetal onderwerpen waar we meer dan alleen vraagtekens bij hebben. Hier gaan we apart op in.

Bij de geactualiseerde opgave perspectiefnota 2015 d.d. 21 april 2015 werd in de investeringsagenda 0,75 miljoen euro per jaar gereserveerd voor kwetsbare groepen (2016-2018). Hiermee leek er ruimte te ontstaan voor de doelgroep Chronisch zieken en gehandicapten. De wens om geld voor kwetsbare groepen structureel te maken is niet overgenomen, al wordt er wel genoemd dat er in de periode 2016 – 2018 elk jaar 500.000 euro beschikbaar is die eventueel gebruikt kan worden voor compensatie en er vanaf 2019 structurele financiële mogelijkheden voor kwetsbare groepen mogelijk zijn (p. 61).

Feit is in ieder geval dat in de Perspectiefnota 2015 het structurele geld voor de investeringsagenda (op het terugdraaien van de sportbezuinigingen na) volledig is weggevallen voor de jaren 2016-2018 en dat daarmee ook de compensatie van Chronisch zieken en gehandicapten is verdwenen. Feit is ook dat Almelo via het gemeentefonds 1,4 miljoen euro (2016) ontvangt voor deze doelgroep, maar hier niet voor gebruikt. Dit geld wordt gebruikt om andere gaten te dichten omdat we op diverse terreinen ‘nadeelgemeente’ zijn. Bij de toelichting van de begrotingsscan werd overigens heel duidelijk gesteld dat je de oorzaak van het feit dat je nadeelgemeente bent, bijna altijd bij jezelf ligt als gemeente. Het advies was om te onderzoeken waarom Almelo afwijkt van de norm van het gemeentefonds…

De fractie van de ChristenUnie zal een amendement indienen om geld voor de doelgroep Chronisch zieken en gehandicapten te reserveren en dit doelgericht te besteden.

De perspectiefnota stelt voor het maatschappelijk middelveld (verenigingen, vrijwilligersorganisaties, kerken, allerlei particuliere initiatieven) te vragen op welke manier zij kunnen helpen bij het verlichten van de zorgvraag van de stad (p.21). Dat is super! Dit past bij overheidsparticipatie. Als ChristenUnie zijn we voornemens deze vraag richting kerken actief te stimuleren. Daarbij is het wel van belang te blijven beseffen dat het niet gaat om burgerparticipatie in de zin van burgers die de (financiële) problemen van de gemeente oplossen, maar steeds om overheidsparticipatie: de overheid faciliteert initiatieven die van uit de samenleving zelf opkomen. Bewoners of maatschappelijke organisaties nemen zelf het initiatief om een dienst uit te voeren als zij vinden dat het beter / anders moet. Dit heet Right to Challenge (het recht om uit te dagen). Dit houdt in dat een gemeenschap het recht heeft om aan te geven dat zij bepaalde publieke taken over willen nemen. Zij kunnen dan, naast andere aanbieders, ook een aanbod doen. Het initiatief verschuift dan van overheid naar burger: meedoen, eigen initiatief nemen en met dit Right krijgen bewoners ook de middelen en verantwoordelijkheid. Zo nemen bewoners/organisaties taken over die tot nu toe vaak de lokale overheid uitvoert.

In die zin is het jammer dat de “kracht van de samenleving benutten” als zoekrichting is niet overgenomen (p. 60). Voor de wijze waarop dit (toekomstig) vorm kan worden gegeven wordt verwezen naar de startnotitie overheidsparticipatie. Op pagina 13 van deze startnotitie geeft het college aan "dat deze vorm [The Right to Challenge] voor Almelo op dit moment een brug te ver is". Het college wil eerst de tijd nemen een aantal randvoorwaarden in te vullen waaronder bestuurders en ambtenaren twee jaar de tijd gunnen om interne oriëntatie en werkcultuur te doorbreken.

De Participatienota 2015 stelt voor om te sourcen als dat minstens 10% goedkoper is! De ChristenUnie heeft op 12 mei jl. een motie ingediend en aangehouden die voorstelt om taken te sourcen naar de gemeenschap als dit minimaal 20% en maximaal 50% goedkoper is (het maximum is gesteld om burgers te prikkelen met initiatieven te komen: ze hoeven het niet gratis te doen). Wij zullen, iets vereenvoudigd opgesteld, de motie hoe de gemeenschap taken kan overnemen wederom ter tafel brengen.

De ChristenUnie is van mening dat de begroting in evenwicht moet worden gebracht en er geen nieuwe schulden moeten worden gemaakt (zwarte nul). Dit zien we terug. De perspectief nota stelt dat de jaren vanaf 2017 een sluitend perspectief laten zien. Echter, in 2017 is het resultaat ‘slechts’ 30.000 euro op een begroting van vele miljoenen. In 2019 is het resultaat zelfs + 0 euro, maar had dit ook – 0 euro kunnen zijn? Daarbij is het de vraag of alle bezuinigingen reëel zijn. Rond sourcing alleen al zijn daar vele vraagtekens bij te zetten. Dit betekent dat elke tegenvaller een nieuwe bezuiniging zal vereisen. De ChristenUnie is tevens van mening dat bezuinigen alleen niet voldoende is, investeringen zijn ook nodig, alleen al om de steun van de bevolking te houden. Dit zien we te weinig terug. En we hebben nog een schuld van circa € 280 miljoen. Wat gaan we daaraan doen? Is een begrotingsoverschot niet gewenst? Het kan niet anders dan dat dit alles betekent dat we volgend jaar weer precies dezelfde bezuinigingsdiscussie zullen voeren. De kans is groot dat ook deze discussie wederom zal eindigen in een negatieve begroting voor 2017 maar een ‘sluitend perspectief’ op termijn. De discussie zal zich elk jaar herhalen.

In deze context vraagt de fractie van de ChristenUnie zich af of de Perspectiefnota 2015 wel voldoende richtingen voor bezuiniging geeft om tot een Begroting 2016 te komen die investeringen mogelijk maakt en preventief toezicht voorkomt. Almelo “neemt” 10 jaar tijd om de negatieve reserve van het grondbedrijf weg te werken. Dat mag, maar waarom geen kortere termijn als je preventief toezicht hiermee mogelijk zou kunnen voorkomen? Na de Begroting 2016 nemen Gedeputeerde Staten een besluit over preventief toezicht en eventuele correctie van de bezuinigingsopgave. Of is het zo dat wij, dat geldt ook de raad, onze vingers niet willen branden aan lastige keuzes zoals bijvoorbeeld rond de OZB, en deze keuzes liever aan de provincie laten? Wij pleiten nogmaals voor durf, visie en daadkracht.

De zoekrichtingen van het college die we in dit schrijven verder niet noemen, kunnen we steunen. De ChristenUnie is van mening dat een huishouden dat er financieel zo zorgelijk voorstaat als Almelo momenteel, zich zal moeten beperken tot de meest noodzakelijke uitgaven. Toch is investeringsruimte nodig om draagvlak bij de bevolking te houden. Eerder hebben we aangegeven dat rond kwetsbare groepen investeringen op zijn plaats zijn. Structureel geld voor vernieuwing van de binnenstad? Alleen als het kan en dat lijkt niet het geval. Ook hier is de vraag of het anders en beter kan via particuliere initiatieven en/of subsidies uit Europa, Den Haag of provincie.

Ook moeten we continu alert zijn op mogelijke besparingen. In plaats van bezuinigen op (ICT) personeel kan de gemeente bijvoorbeeld ook inzetten op kostenreductie door meer gebruik te maken van open source software, zoals we bij de kerntakendiscussie hebben aangegeven. Deze software is niet alleen gratis, het biedt ook kansen op het gebied van openheid, innovatie, samenwerking, veiligheid en kwaliteit. Een verkenning naar de potentiële kostenreductie in Almelo (c.q. de samenwerkende regiogemeenten) is op zijn plaats.

We wensen het college alle sterke en Gods zegen bij het opstellen van de Begroting 2016!

Fractie ChristenUnie
Wouter Teeuw
Michiel van Heek

NB Het resultaat van de behandeling van de perspectiefnota vind u hier.